آب و امنیت غذایی

افزون برآن کمی بیش از ۱‎/۷۶ درصد از آبهای کره زمین به صورت بلور یا رودخانه های یخی از دسترس خارج شده و آنچه باقی مانده در عمق زمین ذخیره شده است.

بهره گیری از روش های نوین کشاورزی و استفاده بهینه از آب ، عوامل حیاتی برای نیل به هدف تأمین غذای جمعیت در حال افزایش دنیا می باشد. طبق برآورد FAO طی ۳۰ سال آینده مردم جهان نیاز به تأمین ۶۰درصد غذای بیشتر خواهند داشت. بخش قابل توجهی از این افزایش تولید حاصل کشت متراکم (استفاده از زمین کمتر برای تولید بیشتر ) که نیازمند آبیاری می باشد خواهد بود. 

با این توصیف دسترسی و رقابت بر سر منابع آب، یک چالش اساسی در سر راه بشر خواهد بود. بنابراین از هم اکنون قبل از آن که دیر شود باید به فکر چگونگی استفاده بهینه از آب برای تولید مواد غذایی بود.

اصلاح شیوه تولید در بخش کشاورزی نخستین راه حل در زمینه ارتقای سطح بهره وری آب در مصارف کشاورزی است. با استفاده از بذرهای اصلاح شده، ارتقا و کیفیت باروری خاک و بهره گیری از سایر روش های جدید کشاورزی ، می توان همزمان به افزایش تولید و استفاده بهینه از منابع آب دست یافت. در این میان به کارگیری شیوه های کارآمد آبیاری و بهبود روشها و استحصال آب از اهمیت بسزایی برخوردار است.

بخش کشاورزی با صرف بیش از ۷۰درصد آبهای قابل استحصال ، بزرگترین مصرف کننده است. برای تولید محصول ، آب قابل توجهی باید صرف شود. به طوری که برای مثال تولید یک کیلوگرم برنج نیازمند حدود ۱ تا ۳ مترمکعب آب است . با افزایش جمعیت ، آب مصرفی بخش کشاورزی نیز افزایش می یابد.

نتایج تحقیقات انجام شده از سوی FAO در ۹۳ کشور در حال توسعه نشان می دهد، ذخیره منابع آبی دراین کشورها درحال کاهش است. در حالی که امکان جایگزینی این منابع امکان پذیر نیست. ۱۰کشور در شرایط بحرانی قرار دارند به این معنی که برای تأمین منابع آب مورد نیاز بخش کشاورزی خود، نیازمند مصرف حدود ۴۰درصد کل منابع تجدیدشونده آبی خود هستند. ۸ کشور دیگر با مشکل جدی در تأمین آب مواجه هستند و این کشورها نیز ناچار به تخصیص ۲۰درصد از مجموع کل منابع تجدیدشونده آبی خودبه بخش کشاورزی هستند.

اگرچه کشورهای در حال توسعه هم به کشت آبی و هم دیم اهتمام دارند تا بتوانند مواد غذایی خود را تأمین کنند، ولی بخش اعظم تولیدات کشاورزی باید از طریق اراضی آبی تأمین گردد. براساس پیش بینی FAO انتظار می رود تا سال ۲۰۳۰ میزان اراضی آبی در کشورهای در حال توسعه تا ۲۰ درصد افزایش یابد. با افزایش تراکم کشت، می توان سطح زیرکشت را از ۲۵۰ میلیون هکتار به ۳۲۰ میلیون افزایش داد. تأمین آب لازم برای افزایش سطح ، مستلزم بهره برداری بهینه از هر قطره آب است.

ایران از نظر اقلیمی جزو کشورهای نیمه خشک به شمار می رود. با این که صرفه جویی در منابع آب در ایران مطابق استانداردهای جهانی صورت نمی گیرد و از این نظر در سطح پایینی قرار دارد اما همین کمبود منابع آب ، سبب شده تا کشورمان تاریخ دیرینه ای در مدیریت آب داشته باشد. سد کریت در استان یزد، سدکبار، سد ساوه و انبوه آب انبارها و پل بندها، نشان از اهمیت مدیریت منابع آب درگذشته دارد. مصرف آب در کشور ۹۴ درصد در بخش کشاورزی ، ۴ درصد در شرب و ۲ درصد در صنعت مورداستفاده قرار می گیرد.

در ابتدای قرن اخیر جمعیت ایران به ۶۵ میلیون نفر رسیده و سهم سرانه هر ایرانی از این منبع طبیعی در حدود ۲هزار و۱۵۰مترمکعب در سال (یک چهارم سرانه جهانی ) است. بدیهی است با افزایش جمعیت به ۱۰۰میلیون نفر در سال ۱۴۰۰ بخش اعظم استان های کشور در شرایط کم آبی قرار خواهند گرفت.

همان طور که گفتیم، در اینجا بحث کمبود آب به منظور آشامیدن نیست بلکه بحران آب ، بر تولید مواد غذایی در کشور هم اثر می گذارد. جمعیت کشور درحال حاضر حدود ۶۵ میلیون نفر است که پیش بینی شده در ۵۰ سال آتی به دو برابر یعنی حدود ۱۳۰ میلیون نفر برسد. آیا امکان دارد برای حفظ وضع موجود، تولیدات کشاورزی به دو برابر یعنی ۱۳۰ میلیون تن برسد. 

اگر توجه کنیم که در حال حاضر برای تولید ۶۵ میلیون تن محصول، حدود ۸۵ میلیارد مترمکعب آب مصرف می کنیم (با کارایی مصرف آب ، ۰‎/۷ کیلوگرم محصول برای مصرف هریک هزار کیلوگرم آب) به این واقعیت تلخ می رسیم که هرچند زمین کشاورزی به قدر کافی در اختیار داشته باشیم منابع آب کشور ، این اجازه را نخواهد داد که دو برابر برداشت فعلی را که ۱۷۰ میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد، داشته باشیم.

روزنامه ایران